Veib og rafsígarettur
Eru margir að velt því fyrir sér hvort rafrettur séu skaðlegar?
Rafretturnar (veib) eru það nýjar á markaðnum að ekki er komin nægileg reynsla til að segja til um langtímaáhrif á heilsu þeirra sem nota rafrettur eða þeirra sem anda að sér rafrettugufu með óbeinum hætti. Þó eru vísbendingar um að efnin í rafrettuvökvanum geti verið skaðleg heilsu og hefur Matvæla- og lyfjastofnun Bandaríkjanna (e. Food and Drug Administration, FDA) gefið út yfirlýsingu þar sem varað er við notkun rafretta. Vitað er að rafrettur geta verið óhollar og er þá átt við af völdum nikótíns, sem er oftast notað í rafrettum eða vegna annarra efna sem finnast í vökvanum:
Áhrif nikótíns
Notkun rafretta getur aukið nikótínfíkn, sérstaklega meðal unglinga. Þeir unglingar sem hafa notað rafrettur eru líklegri en aðrir til að verða reykingamenn. Hafa má í huga að annar hver reykingamaður lætur lífið af völdum sígaretta. Nikótín viðist geta örvað vöxt krabbameinsfruma þó það sé sjálft ekki krabbameinsvaldandi.
Nikótín getur valdið ýmsum einkennum frá hjarta, heila- og miðtaugakerfi, öndunarfærum og fleiri líffærum. Meðal annars getur það valdið blóðþrýstingsfalli og krömpum. Vitað er að nikótín getur skert heilaþroska ófæddra barna hjá þeim mæðrum sem nota efnið í einhverju formi. Það eykur einnig líkur á fyrirburafæðingu og andvana fæðingu.
Eiturefni
Eiturefni hafa fundist í rafrettuvökva. Í vökvanum hafa fundist krabbameinsvaldandi efni og önnur eiturefni í meira magni en í nikótíninnúðalyfi en þó í minna mæli en í sígarettureyk. Auk þess getur rafrettuvökvi án nikótíns valdið skaða á erfðaefni fruma og frumudauða og vísbendingar eru um að bragðefnin í vökvanum geti haft skaðleg áhrif á fósturfrumur. Efnið díasetýl, sem er venjulega bætt í matvæli til að gefa þeim keim af smjöri eða rjóma, finnst í meirihluta rafrettuvökva. Talið er að díasetýl geti í háum skömmtum valdið svonefndum bronchiolitis obliterans, sem er óafturkræfur bráður lungnasjúkdómur. Þessi sjúkdómur hefur fengið nafnið „poppkornslungu“ þar sem tíðni hans var aukin meðal starfsmanna sem unnu í örbylgjupoppiðnaði, en þar er díasetýl notað til að bragðbæta örbylgjupopp. Díasetýl finnst bæði í rafrettuvökva og sígarettureyk.
Eitranir
Rafrettuvökvinn er oft í umbúðum og litum sem höfða til barna og ungmenna sem geta haldið að hann innihaldi sælgæti. Nikótínvökvi getur verið banvænn sé hans neytt á annan hátt en leiðbeiningar segja til um og hafa eitranir af völdum vökvans aukist samhliða aukinni notkun rafretta, sérstaklega hjá börnum undir fimm ára aldri.
Mismunandi litir á rafrettum eru markaðssettir til að freista sérstaklega
Áhrif rafrettugufu
Rafrettugufa er ertandi fyrir lungun. Lungu unglinga og ungs fólks eru enn að taka út þroska og þaraf leiðandi eru þau viðkvæm fyrir efnum sem finnast í rafrettum. Rafrettugufa veldur mengun í umhverfinu fyrir þá sem reykja ekki. Efnin í rafrettugufu finnast í umhverfi þeirra sem nota rafrettur og blóðrannsóknir sýna að nikótín og önnur efni í rafrettugufu mælast í blóði þeirra sem anda að sér gufunni með óbeinum hætti. Þegar fólk reykir rafrettu í kvikmyndahúsum eða veitingastöðum, svo dæmi sé tekið, getur það því valdið ertingu og óþægindum fyrir aðra sem eru í nánasta umhverfi, svipað og óbeinar sígarettureykingar, þó svo að rafrettugufan sé lyktalaus.
Aukinn styrkur af nikótíni, 1,2-própanedíól, glýserín, málmurinn ál og sjö krabbameinsvaldandi pólýcýclísk arómatísk hýdrókarbón hafa fundist í umhverfi þeirra sem nota rafrettur. Einnig var nýlega sýnt fram á að glóðarþráðurinn og lóðuð samskeyti í algengri gerð af rafrettum geta gefið frá sér málmagnir eins og nikkel, króm og tin sem hefur mælst í hærri styrkleika en í sígarettureyk.
Styrkleiki nikótíns í umhverfi þeirra sem nota rafrettur virðist þó vera miklu minni en finnst við óbeinar sígarettureykingar. Krabbameinsvaldandi efnið formaldehýð myndast við niðurbrot á própýlen glýkol sem er meginuppistaða rafrettuvökvans og það hefur mælst í hærri styrkleika en í sígarettureyk þegar rafrettan er við háa spennu. Rafrettur gefa ekki eingöngu frá sér vatnsgufur eins og oft er haldið fram og óvíst er um öryggi þeirra og langtímaáhrif á heilsu. Þó er vitað að vökvinn í rafrettum getur ógnað heilsu ófæddra barna, sem og barna og unglinga.
Ný lög um rafsígarettur
Samkv. lögum frá 1. mars 2019 er fjallað um rafsígarettur eins og hverja aðra tóbaksvöru. Samkvæmt lögunum má aðeins flytja inn og selja rafrettur sem eru með barnalæsingu og teljast öruggar, þannig að þær leki ekki og að í þeim sé búnaður sem tryggir áfyllingu án leka. Bannað er að selja eða afhenda börnum undir 18 ára aldri og áfyllingar. Þá verða þeir sem selja vörurnar einnig að hafa náð 18 ára aldri. Umbúðir mega ekki vera með texta eða myndmáli sem
höfðað getur sérstaklega til barna eða ungmenna, m.a. með myndskreytingum eða slagorðum og þannig hvatt til notkunar á vörunum.
Frá og með 1. mars 2019 hefur ekki mátt hafa rafrettur eða áfyllingar sýnilegar viðskiptavinum, þó er undantekning á því að sérverslunum sem selur eingöngu rafrettur og áfyllingar fyrir þær er heimilt að hafa vöru sýnilega inn í versluninni.
Neytendastofa hefur sem stjórnvald á sviði vöruöryggis heimildir til að taka sýnishorn af vöru, senda vörur til prófunar og kalla eftir upplýsingum um vörur.
Auk þess getur Neytendastofa bannað sölu á vörum og farið fram á innköllun á vörum sem ekki uppfylla kröfur laganna. Skylda er samkvæmt lögunum að hafa á umbúðunum viðvaranir um áhrif vörunnar á heilsu og leiðbeiningar um notkun og geymslu.
Reglugerð um nánari skilyrði um merkingar á umbúðum rafrettna og áfyllinga og efni upplýsingabæklings tekur gildi 1. júní 2019. Þar er m.a. gert að skilyrði að allar vörur sem innihalda nikótín séu merktar skilmerkilega á íslensku og þeim skal auk þess fylgja upplýsingabæklingur á íslensku. Eftir þann tíma mega umbúðir ennfremur ekki líkjast matvælum eða snyrtivörum.
Ekki má selja rafrettur og áfyllingar sem innihalda nikótín nema þær hafa verið tilkynntar til Neytendastofu. Það þarf að gera sex mánuðum fyrir markaðssetningu.
Þann 26. febrúar 2019 höfðu 465 tilkynningar borist um áfyllingar með nikótíni af mismunandi gerðum auk tilkynninga um 12 rafrettur. Tilkynningar bárust frá 14 aðilum, bæði söluaðilum og framleiðendum.
(Heimild: https://www.visindavefur.is/svar.php?id=70681)
Ný lög um rafsígarettur:
https://www.althingi.is/lagas/151b/2018087.html
https://www.stjornarradid.is/lisalib/getfile.aspx?itemid=bbf63b20-3b77-11e9-9436-005056bc4d74